BIỆN PHÁP DẠY HỌC HÁT CA KHÚC VIẾT VỀ VIỆT BẮC THEO CÁCH HÁT BEL CANTO CHO SINH VIÊN GIỌNG NỮ CAO TRƯỜNG CAO ĐẲNG VĂN HÓA NGHỆ THUẬT VIỆT BẮC

Vũ Văn Trọng

Học viên K16 - Lý luận và Phương pháp dạy học Âm nhạc

SĐT: 0985942666

Mở đầu

Trong tiếng Ý, bel có nghĩa là đẹp và canto có nghĩa là ca hát. Vậy nên bel canto có thể được hiểu là “hát đẹp”. Đây là một kỹ thuật hát được xem là chuẩn mực của dòng nhạc Opera. Trong các giáo trình đào tạo ca sĩ chuyên nghiệp hiện nay ở Việt Nam, phần các tác phẩm ca khúc cổ điển, romance, aria của nước ngoài chiếm một vị trí rất quan trọng đều có đề cập đến việc sử dụng kỹ thuật thanh nhạc bel canto một cách toàn diện từ hơi thở, khoảng vang, vị trí, khẩu hình, nhả chữ, sự biểu hiện về ngôn ngữ, văn hóa và các kiến thức âm nhạc liên quan.

Hơi thở của kỹ thuật bel canto châu Âu rất gần với ca hát dân tộc… Kỹ thuật bel canto tập trung vào việc phát triển một giọng hát khỏe mạnh, vang và linh hoạt. Trong việc giảng dạy hát ca khúc viết về Việt Bắc cho SV giọng nữ cao, việc áp dụng phương pháp hát bel canto là một cách tiếp cận hiệu quả nhằm phát triển kỹ thuật thanh nhạc. Để rèn luyện kỹ năng thanh nhạc theo cách hát bel canto hiệu quả, SV cần kiên trì tập luyện thường xuyên từ việc rèn luyện hơi thở, tiếp đó là các kĩ thuật thanh nhạc từ cơ bản đến nâng cao.

Bái viết này xin được đề cập đến biện pháp dạy học hát ca khúc viết về Việt Bắc theo cách hát bel canto cho SV giọng nữ cao Trường Cao đẳng VHNT Việt Bắc.
1. Hơi thở

* Lấy hơi

GV cần hướng dẫn SV một cách chi tiết về kỹ thuật lấy hơi trong thanh nhạc, bắt đầu từ việc hít sâu bằng cả mũi và miệng để tối ưu hóa lượng không khí đưa vào phổi. Việc lấy hơi phải đảm bảo sự tự nhiên, không gượng ép, tập trung vào việc mở rộng lồng ngực và sử dụng cơ hoành để tạo lực đẩy từ bụng, giúp duy trì áp lực hơi thở đều đặn. Bên cạnh đó, SV cần được hướng dẫn cách kiểm soát hơi thở qua từng giai đoạn của câu hát, từ việc lấy hơi vào đến việc xả hơi ra, để đảm bảo rằng lượng hơi được sử dụng một cách hiệu quả và tiết kiệm.

* Ghìm hơi

SV cần được tập luyện về cách ghìm hơi thông qua việc điều chỉnh cơ xương hàm, môi và áp lực trong khoang miệng. Sau khi lấy hơi, hít thêm một chút hơi nữa để ghìm chặt hơi trong phổi, giữ nguyên tư thế, không gồng cứng cơ thể. Sử dụng cơ hoành để ghìm hơi, không nhả hơi ra ngoài.

* Đẩy hơi

Để đẩy hơi tốt, SV giọng nữ cao cần chú ý sử dụng cơ hoành để đẩy hơi ra ngoài, không đẩy hơi quá mạnh, gây ra tiếng ồn. Điều tiết hơi thở phù hợp với giai điệu và nhịp độ của bài hát.

 Một số bài tập hơi thở với âm thanh:

Ví dụ 1: Mẫu 1

Ví dụ 2: Mẫu 2

Ví dụ 3: Mẫu 3

2. Vị trí âm thanh

* Khoang ngực

Khi hát, SV cần chú ý lấy hơi sâu từ bụng, đẩy hơi xuống khoang ngực, sau đó đẩy hơi lên thanh quản để phát ra âm thanh. Để kiểm tra vị trí âm thanh ở khoang ngực, SV có thể đặt tay lên ngực và cảm nhận sự rung động của lồng ngực khi hát.

* Khoang miệng

Khi hát, SV cần chú ý mở miệng rộng, tròn môi để phát âm rõ ràng. Để kiểm tra vị trí âm thanh ở khoang miệng, SV có thể đặt tay lên cằm và cảm nhận sự rung động của dây thanh âm khi hát.

* Khoang mũi 

Khi hát, SV cần chú ý nâng cao vòm miệng, tạo cảm giác âm thanh như thoát ra từ mũi. Để kiểm tra vị trí âm thanh ở khoang mũi, SV có thể đặt tay lên trán và cảm nhận sự rung động của mũi khi hát.

* Twang (Đằng sau hầu họng hẹp)

Khi hát, SV cần chú ý đặt lưỡi ở vị trí cao, tạo cảm giác âm thanh như phát ra từ phía sau hầu họng. Để kiểm tra vị trí âm thanh ở twang, SV có thể đặt tay lên tai và cảm nhận sự rung động của màng nhĩ khi hát.

* Vùng mặt nạ (mask) - hai bên gò má và sóng mũi 

Khi hát, SV cần chú ý thả lỏng cơ mặt, tạo cảm giác âm thanh như phát ra từ hai bên gò má và sóng mũi. Để kiểm tra vị trí âm thanh ở vùng mặt nạ, SV có thể đặt tay lên hai bên má và cảm nhận sự rung động của cơ mặt khi hát.

* Đỉnh đầu

Khi hát, SV cần chú ý nâng cao đầu, tạo cảm giác âm thanh như phát ra từ đỉnh đầu. Để kiểm tra vị trí âm thanh ở đỉnh đầu, SV có thể đặt tay lên đỉnh đầu và cảm nhận sự rung động của xương sọ khi hát.

3. Legato (hát liền tiếng)

Trước khi rèn luyện kỹ thuật hát Legato, cần đảm bảo SV đã nắm vững các kỹ thuật cơ bản như: kỹ thuật thở, kỹ thuật phát âm, kỹ thuật kiểm soát giọng.

Ví dụ 4:

Đây là bài tập quan trọng giúp SV mở khẩu hình rộng, giúp âm thanh phát ra rõ ràng, tròn vành. Khi luyện tập, SV phải hát nhấn vào đầu phách, hát đều ba nốt để tạo được nhịp điệu cần thiết. Đặc biệt cần chú ý cách phát âm ở mẫu này: âm nô, khẩu hình mở dọc một cách tự nhiên, âm thanh nhẹ nhàng, có cảm giác như ở đầu môi, ở đỉnh mũi; Âm na, giữ nguyên vị trí âm thanh như âm nô, nhưng khẩu hình hơi mở ngang, không đẩy hơi quá mạnh, căng cứng, âm thanh phải nhẹ nhàng, hơi thở đều đặn.

          Để có được kỹ thuật hát legato cần có phương pháp luyện thanh có hiệu quả. Ban đầu rèn luyện những mẫu luyện thanh cơ bản với giai điệu đơn giản:

Ví dụ 5:

Sau đó, dần dần đến các mẫu có giai điệu khó hơn:

Ví dụ 6:

Ví dụ 7:

Bài tập này giúp SV kiểm soát hơi thở tốt, tạo nền tảng cho kỹ thuật hát Legato. Khi hát âm mi, miệng như hơi cười, âm thanh có cảm giác bám vào chân răng, hát nhẹ nhàng. Giữ nguyên vị trí âm thanh khi chuyển sang âm mô, khẩu hình mở dọc giống âm nô ở mẫu 1.

4. Staccato (hát nảy)

Sau khi luyện thanh, GV cho SV áp dụng kỹ thuật staccato vào luyện các tác phẩm vocalise. Có thể cho luyện bài vocalise (trích) dưới đây:

Ví dụ 8:

Bài vocalise giọng Sol trưởng, nhịp 3/8, viết ở nhịp độ allegro vivace, tầm âm từ D1 đến G2 là một bài tập cơ bản giúp SV giọng nữ cao rèn luyện kỹ năng thanh nhạc staccato. Trong khi luyện tập, các cơ bụng phải ổn định, tránh cúi gằm cổ, khuôn mặt và ánh mắt thể hiện tình cảm vui tươi. Các cơ bụng ổn định sẽ giúp người hát kiểm soát hơi thở tốt hơn, tránh bị ngắt quãng khi hát staccato. Cúi gằm cổ sẽ khiến người hát bị gằn tiếng, mất vị trí âm thanh. Khuôn mặt và ánh mắt thể hiện tình cảm vui tươi sẽ giúp người hát truyền tải được cảm xúc của bài hát.

5. Passage (hát lướt nhanh)

Để rèn luyện kỹ thuật passage cho SV giọng nữ cao, SV có thể thực hiện bài tập sau:

Ví dụ 10:

Với bài tập này, SV cần hít hơi thật sâu và nhanh, không hít hơi chậm sẽ ảnh hưởng tới tốc độ và âm thanh dễ bị nặng nề. Sau khi đã nắm vững kỹ thuật, SV hát âm “la”, âm thanh khi di chuyển pha thêm âm “h”; khi chuyển động âm thanh, hơi thở phải thật tĩnh, không để hơi “dềnh”; âm thanh phải nhẹ nhàng, dứt khoát.

Áp dụng kĩ thuật hát passage vào bài hát Sông Lô (Văn Cao).

Bài hát Sông Lô của nhạc sĩ Văn Cao là một ca khúc hào hùng, thể hiện khí thế chiến đấu mạnh mẽ của quân và dân ta trong kháng chiến chống Pháp. Bài hát có nhịp độ nhanh, đòi hỏi người hát phải có kỹ thuật tốt để thể hiện được hết nội dung và cảm xúc của bài hát. Áp dụng kỹ thuật Passage vào bài hát Sông Lô, SV cần tập luyện các âm lướt trên một quãng giọng. Bài tập này giúp SV luyện tập cách chuyển đổi giữa giọng ngực và giọng óc một cách linh hoạt. Tập luyện các âm lướt trên các cao độ khác nhau. Bài tập này giúp SV luyện tập cách phát âm rõ ràng, tròn tiếng ở các cao độ khác nhau. Tập luyện các âm lướt trên các tiết tấu khác nhau. Bài tập này giúp SV luyện tập cách hát Passage ở các nhịp độ khác nhau.

Việc dạy học hát ca khúc viết về Việt Bắc theo cách hát Bel Canto cho sinh viên giọng nữ cao tại Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc đòi hỏi sự kết hợp hài hòa giữa kỹ thuật thanh nhạc cổ điển và phong cách biểu diễn dân tộc. Các biện pháp giảng dạy tập trung vào việc rèn luyện hơi thở, vị trí âm thanh, kỹ thuật legato, staccato, và passage, giúp sinh viên không chỉ nắm vững kỹ thuật hát mà còn phát triển khả năng biểu đạt cảm xúc và nội dung bài hát. Kỹ thuật Bel Canto giúp sinh viên phát triển giọng hát khỏe, vang, và linh hoạt, phù hợp với yêu cầu của các ca khúc viết về Việt Bắc, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy thanh nhạc tại nhà trường.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyễn Văn Cường, Bernd Meier (2011), Lý luận dạy học hiện đại, một số vấn đề về đổi mới phương pháp dạy học, Đại học Postdam, CHLB Đức.
2. Nguyễn Trung Kiên (2001), Phương pháp sư phạm thanh nhạc, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội.
3. Nguyễn Trung Kiên (2014), Những vấn đề sư phạm thanh nhạc, Nxb Âm nhạc, Hà Nội.
4. Hồ Mộ La (2008), Phương pháp dạy thanh nhạc, Nxb Từ điển bách khoa, Hà Nội.
5. Trần Ngọc Lan (2011), Phương pháp hát tiếng Việt trong nghệ thuật ca hát, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

Lô Thanh (2011), Giáo trình thanh nhạc, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội.

Chia sẻ trên Facebook Google + Tweet LinedIn Email