HỘI THẢO KHOA HỌC
GIÁO DỤC NGHỆ THUẬT VÀ CUỘC SỐNG
----------------------------------------------------------------------
Ths. Trần Văn Quảng
Trường ĐHSP Nghệ thuật TW
Kết quả của quá trình đào tạo phụ thuộc vào nhiều yếu tố: mục tiêu đào tạo; thày; trò; nội dung; phương pháp; hình thức tổ chức; điều kiện bên trong , bên ngoài...trong đó thày và trò là hai nhân tố trung tâm trong quá trình đào tạo. Muốn có trò giỏi cần phải có thày giỏi và ngược lại, thầy có giỏi mới có được trò giỏi. Thầy giáo là người quyết định trực tiếp chất lượng giáo dục và người học là chủ thể của hoạt động học vì thế chất lượng tuyển sinh, chất lượng đầu vào là quan trọng để nâng cao chất lượng đào tạo.
Âm nhạc là lĩnh vực nghệ thuật mà không phải ai cũng có năng khiếu. Vì vậy việc tuyển sinh như thế nào để chọn được thí sinh có năng khiếu là vấn đề mà tất cả các trường đào tạo giáo viên âm nhạc đều phải quan tâm. Đề thi phải đúng đặc trưng môn học và phải có tính phân biệt cao. Quy trình coi, chấm thi, ghép điểm... phải khách quan, công bằng.
Để thu hút nhiều thí sinh dự thi làm cơ sở để tuyển chọn thì khâu thông tin, quảng cáo về trường là không thể thiếu. Bằng nhiều con đường khác nhau, bằng nhiều phương tiện khác nhau để giới thiệu về các ngành, nghề đào tạo của nhà trường; về bề dày lịch sử; về đội ngũ, về cơ sở vật chất của trường. Có thể tiến hành tuyển chọn từ nhà trường phổ thông để định hướng công tác bồi dưỡng, phát triển năng khiếu.
Các trường đại học và cao đẳng được phép đào tạo giáo viên âm nhạc căn cứ vào nhu cầu xã hội qua công tác thống kê, dự báo để từng bước điều chỉnh chỉ tiêu tuyển sinh đào tạo giáo sinh âm nhạc hằng năm. Chúng tôi kiến nghị rằng cần ưu tiên tăng chỉ tiêu đào tạo cho các tỉnh còn thiếu giáo viên âm nhạc. Đồng thời, phải có kế hoạch và cơ chế thích hợp để sử dụng ngay những sinh viên vừa tốt nghiệp, bảo đảm đủ số giáo viên âm nhạc tối thiểu cho các trường trung học cơ sở.
Các trường đại học, cao đẳng phát huy tinh thần tự chủ, tự chịu trách nhiệm, tiến hành khảo sát nắm bắt thông tin từ các cơ sở trường học, để điều chỉnh qui mô tuyển sinh đào tạo của trường mình theo nhu cầu xã hội. Việc điều chỉnh chỉ tiêu tuyển sinh đào tạo giáo viên âm nhạc hằng năm, cho phù hợp với nhu cầu của các trường trung học cơ sở cho phép chúng ta tiết kiệm được các nguồn lực xã hội, của gia đình và cá nhân giáo sinh. Để việc điều chỉnh qui mô tuyển sinh đào tạo hợp lý, hiệu quả, tối ưu, các trường cần cập nhật thông tin, liên thông với các Sở Giáo dục - Đào tạo để dự báo được nhu cầu giáo viên âm nhạc trong những năm trước mắt và lâu dài.
Cải tiến công tác tuyển sinh đi đôi với đổi mới nội dung, phương pháp đào tạo giáo viên âm nhạc trong các trường Đại học, Cao đẳng và đổi mới các yếu tố khác. Chất lượng sản phẩm là lời quảng cáo hữu hiệu nhất. Đổi mới nội dung, phương pháp và đổi mới các yếu tố khác đáp ứng yêu cầu của thực tiễn phổ thông và đi trước định hướng giáo dục âm nhạc ở trường phổ thông. Đây là trách nhiệm của các cơ sở đào tạo giáo viên âm nhạc. Có thể bằng các biện pháp sau:
- Hàng năm cần đưa các giảng viên của cơ sở đào tạo tiếp cận thực tiễn dạy học và giáo dục âm nhạc ở địa phương, dưới dạng đi thực tế; hướng dẫn thực tập sư phạm; thăm đoàn thực tập; ...
Thường xuyên tổ chức các hội nghị khoa học về đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy - với sự phối hợp tham gia giữa giảng viên của cơ sở đào tạo và giáo viên âm nhạc của trường trung học cơ sở.
- Xây dựng mô hình trường thực hành trong trường sư phạm đào tạo giáo viên âm nhạc.
Căn cứ vào chương trình khung đào tạo giáo viên âm nhạc trình độ cử nhân cao đẳng và trình độ cử nhân đại học mà Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành; đồng thời căn cứ vào thực trạng và dự báo xu hướng phát triển của đội ngũ giáo viên âm nhạc, các trường đại học và cao đẳng tiếp tục xây dựng lại nội dung chương trình đào tạo giáo viên âm nhạc cho phù hợp với địa phương mình để nâng cao chất lượng đào tạo.
Gắn liền với điều chỉnh, đổi mới công tác tuyển sinh, nội dung và chương trình đào tạo, các trường đại học cần tiếp tục đổi mới phương pháp giảng dạy, phương pháp kiểm tra đánh giá và đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học trong sinh viên để nâng cao chất lượng đào tạo. Sinh viên tốt nghiệp ra trường, về trường trung học cơ sở giảng dạy sẽ là nguồn lực bổ sung, góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên âm nhạc.
Việc giảng dạy âm nhạc cho học sinh trung học cơ sở, được thực hiện từ năm học 2002 -2003, đến nay đã được 7 năm học, đội ngũ giáo viên âm nhạc về cơ bản đã phủ đều trên diện rộng, đây cũng là thời điểm thích hợp để tổ chức tổng kết thực tiễn công tác giảng dạy âm nhạc trong các trường trung học cơ sở. Tổng kết trên phạm vi toàn quốc hoặc khu vực rộng lớn với nhiều tỉnh nhằm phát hiện những vướng mắc lớn, những vấn đề đặt ra trong quá trình triển khai dạy và học âm nhạc ở các trường trung học cơ sở. Từ đó, đề xuất các giải pháp khả thi, thiết thực công tác bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm cho đội ngũ giáo viên âm nhạc. Những tổng kết về mặt khoa học là cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc điều chỉnh chương trình, sách giáo khoa âm nhạc.
Về nghiên cứu khoa học trong các cơ sở đào tạo giáo viên âm nhạc trung học cơ sở: Song song với công tác đào tạo, nghiên cứu khoa học cũng là một trong những nhiệm vụ quan trọng của các trường đào tạo giáo viên âm nhạc trung học cơ sở. Từ thực tế dạy học của các trường đào tạo giáo viên âm nhạc cũng như của các trường trung học cơ sở hiện nay, việc đổi mới nội dung phương pháp dạy học và không ngừng nâng cao chất lượng đào tạo trở thành vấn đề trọng tâm của các công trình nghiên cứu khoa học. Với các cơ sở đào tạo giáo viên âm nhạc trung học cơ sở, ngoài nghiên cứu cơ bản chuyên ngành, nghiên cứu khoa học còn mang tính ứng dụng triển khai nhằm tìm tòi phát hiện những giải pháp dạy học mới, phù hợp với nội dung chương trình dạy học của trường phổ thông. Còn với các trường trung học cơ sở, nghiên cứu khoa học là những sáng kiến, sáng tạo, những kinh nghiệm dạy học để phục vụ tốt hơn nữa cho mục tiêu giáo dục ở nhà trường phổ thông.
Có thể nói, hoạt động nghiên cứu khoa học của nhiều cơ sở đào tạo giáo viên âm nhạc cho trường trung học cơ sở (trong đó có trường ĐHSP Nghệ thuật TW) trong thời gian qua đã có bước phát triển đáng kể, mang lại hiệu quả nhiều mặt cho trường và góp phần tích cực vào công cuộc xây dựng kinh tế - xã hội, đáp ứng với nhu cầu xã hội, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Hoạt động khoa học công nghệ là lối đi ra và đi lên của các trường, các cơ sở đào tạo giáo viên âm nhạc.
Chúng tôi cho rằng, những mục tiêu chính của hoạt động khoa học công nghệ ở các trường, các cơ sở đào tạo giáo viên âm nhạc cho trường trung học cơ sở phải cần thực hiện các biện pháp sau:
- Nghiên cứu khoa học phải gắn kết với đào tạo, với thực tiễn. Do đó, nhiệm vụ nghiên cứu khoa học trong thời gian tới cần tập trung vào công tác nghiên cứu biên soạn giáo trình, chương trình chi tiết các môn học, viết tài liệu tham khảo. Bên cạnh đó mảng đề tài về đổi mới nội dung phương pháp dạy học cho các cấp học - bậc học, nghiên cứu lý luận về sư phạm nghệ thuật cũng là vấn đề được chú ý khai thác nghiên cứu trên cơ sở nghiên cứu khoa học.
- Quản lý giám sát các đề tài khoa học công nghệ phải chặt chẽ hơn nữa để nâng cao hiệu quả của nghiên cứu khoa học. Sản phẩm nghiên cứu khoa học thực sự có chất lượng nhằm giải quyết những vấn đề bức xúc mà công tác đào tạo giáo viên âm nhạc, đào tạo nhân lực thuộc lĩnh vực nghệ thuật đặt ra.
- Với đặc thù là giáo dục nghệ thuật, thời gian tới, các cơ sở đào tào tạo giáo viên âm nhạc cần tăng cường tập huấn, bồi dưỡng, tổ chức các buổi hội thảo khoa học, mở rộng hợp tác quốc tế về nghiên cứu khoa học nhằm nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học cho các giảng viên nghệ thuật. Đặc biệt là việc phát triển nghiên cứu khoa học cho sinh viên, bởi vì hướng dẫn sinh viên làm nghiên cứu khoa học là vấn đề quan trọng không thể thiếu đối với các trường đào tạo giáo viên âm nhạc và nhất là trang bị những khả năng nghiên cứu cho giáo viên âm nhạc sau này ở các trường trung học cơ sở.
Trong bối cảnh giáo dục đại học chuyển mình như hiện nay, mục tiêu của các trường, các cơ sở đào tạo giáo viên âm nhạc là tiếp tục điều chỉnh nội dung, phương pháp giảng dạy sao cho phù hợp với xu thế chung của giáo dục nghệ thuật.
Mục tiêu là đào tạo giáo viên nghệ thuật cho trường phổ thông (tiểu học và trung học cơ sở), không phải là đào tạo nghệ sỹ, do đó nội dung dạy học không quá chuyên sâu về cơ bản chuyên ngành mà cần có kiến thức liên ngành và kiến thức sâu về sư phạm.
Hầu hết các cơ sở đào tạo giáo viên âm nhạc trung học cơ sở đều trong môi trường đào tạo đa ngành, do đó, đội ngũ giáo viên dạy học ở các cơ sở này thường có nguồn gốc đào tạo từ các nơi khác nhau: có người tốt nghiệp đại học đã lâu, có người vừa tốt nghiệp đại học (chính quy hoặc không chính quy), có người học lý luận, người học sáng tác, có người ở một đoàn nghệ thuật hoặc một công ty rồi chuyển sang làm cán bộ giảng dạy... Do đó đến một môi trường mới, mảnh đất mới, một cơ sở đào tạo, với những yêu cầu nhiệm vụ mới mẻ chắc khó tránh khỏi bỡ ngỡ, đặc biệt đó là môi trường sư phạm nghệ thuật.
Do đó, để nâng cao chất lượng trình độ của các giảng viên âm nhạc trong các cơ sở đào tạo giáo viên âm nhạc, chúng tôi đưa ra giải pháp cần tăng cường tập huấn, bồi dưỡng và nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, phương pháp dạy học cho đội ngũ giảng viên này.
- Tiến hành đào tạo lại những giáo viên âm nhạc chưa đạt chuẩn trình độ đào tạo, chỉ mới tốt nghiệp trung cấp âm nhạc với các loại hình đào tạo thích hợp. Chúng tôi cho rằng, Trường Đại học sư phạm Nghệ thuật Trung ương, bên cạnh việc đào tạo các lớp chính qui, phải là cơ sở chủ yếu mở các lớp đào tạo cao đẳng sư phạm tại chức âm nhạc, trước hết tuyển sinh những người tốt nghiệp trung cấp âm nhạc ở các tỉnh và sau đó có thể mở rộng ra các tỉnh khác của miền Bắc. Đây là một hướng đi có lợi ích thiết thực cho sự nghiệp giáo dục âm nhạc, cho bản thân người học và nhà trường. Đồng thời, căn cứ vào khung chương trình, các trường cao đẳng sư phạm khác có đủ điều kiện cũng phải có kế hoạch mở các lớp đào tạo chức giáo viên âm nhạc. Với sự tổ chức đào tạo đồng bộ như trên, đến năm 2012, đội ngũ giáo viên âm nhạc trong các trường trung học cơ sở sẽ có tỷ lệ 100% được chuẩn hoá trình độ chuyên môn: tốt nghiệp cao đẳng sư phạm âm nhạc. Công tác tuyển sinh của các trường cần thông báo rộng rãi đến các Sở Giáo dục và Đào tạo, thậm chí đến cả phòng Giáo dục và Đào tạo ở các quận, huyện, thị xã.
- Hằng năm tăng dần chỉ tiêu đào tạo hệ đại học sư phạm âm nhạc với các loại hình chính qui, vừa làm vừa học. Các cơ sở được phép đào tạo giáo viên âm nhạc trình độ đại học, một mặt cần phải thu hút, chuẩn hoá trình độ chuyên môn cho đội ngũ giáo viên âm nhạc của các trường cao đẳng sư phạm trên cả nước. Mặt khác mở rộng chỉ tiêu đào tạo cho đội ngũ giáo viên âm nhạc ở các trường trung học cơ sở trọng điểm, nâng dần tỷ lệ tốt nghiệp đại học trong đội ngũ giáo viên âm nhạc trong các trường trung học cơ sở. Các cơ sở đào tạo, các Sở Giáo dục - Đào tạo và bản thân người giáo viên âm nhạc cần khắc phục nhiều khó khăn về bố trí thời gian, về khoảng cách để mở được lớp học và duy trì được sĩ số trong quá trình đào tạo.
- Tích cực triển khai đào tạo sau đại học, xây dựng đội ngũ giáo viên âm nhạc cho Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương và các trường cao đẳng sư phạm, để đội ngũ này thực sự là máy cái đào tạo đội ngũ giáo viên âm nhạc có trình độ cao đẳng và đại học.
- Tổ chức tốt việc tập huấn, bồi dưỡng thay sách, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ và phương pháp cho đội ngũ giáo viên âm nhạc trong các trường trung học cơ sở. So với các môn học khác như văn, toán, lịch sử... thì môn âm nhạc mới đưa vào giảng dạy đại trà trong các trường trung học cơ sở cũng kể từ năm học 2002 - 2003. Trong đội ngũ giáo viên âm nhạc phần lớn là trẻ tuổi, vừa mới ra trường, nên chưa thể có nhiều kinh nghiệm như giáo viên của các bộ môn khác. Vì vậy, cần tổ chức tốt công tác tập huấn, bồi dưỡng cả chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm. Công tác này cũng cần tổ chức theo chuyên đề hàng năm, để giáo viên âm nhạc cập nhật, tiếp cận với những vấn đề mới, nâng cao chất lượng giảng dạy.
Qua thực tế tập huấn, bồi dưỡng, chúng ta sẽ nhận thấy được mặt mạnh và mặt yếu của đội ngũ giáo viên âm nhạc để có kế hoạch bồi dưỡng đúng đối tượng và có kế hoạch điều chỉnh chương trình, nội dung đào tạo đội ngũ này ở các trường đại học và cao đẳng. Về chuyên môn, chú trọng bồi dưỡng kỹ năng khai thác các làn điệu dân ca, âm nhạc Việt Nam ở các vùng miền của đất nước; chú ý khai thác những mặt mạnh, những nét tinh tú âm nhạc của các nước trong khu vực, góp phần tăng cường giao lưu, hội nhập văn hoá âm nhạc khu vực và quốc tế. Đồng thời, có kế hoạch tổ chức bồi dưỡng kiến thức tin học và khả năng sử dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy môn âm nhạc trong các trường trung học cơ sở. Chú trọng bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho những giáo sinh âm nhạc không phải do các trường sư phạm hoặc các khoa sư phạm âm nhạc đào tạo.
Ngoài ra, đối với giáo viên âm nhạc cần tổ chức bồi dưỡng thêm về phần thường thức âm nhạc, kỹ năng sử dụng nhạc cụ điện tử hiện đại và bồi dưỡng khả năng hát và giảng dạy dân ca cho học sinh. Thực tiễn cho thấy, việc tổ chức lớp học bồi dưỡng về đàn Oócgan trong hè ở một số Phòng Giáo dục - Đào tạo và Sở Giáo dục- Đào tạo đã có tác dụng thiết thực nâng cao chất lượng dạy và tổ chức ngoại khoá, hoạt động ngoài giờ của đội ngũ giáo viên âm nhạc.
- Ngoài chất lượng chuyên môn, động viên đội ngũ giáo viên âm nhạc tham gia thực hiện tốt các phong trào, các cuộc vận động của ngành và các hoạt động khác của nhà trường, như: phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” và cuộc vận động “Mỗi thầy, cô giáo là một tấm gương đạo đức, tự học và sáng tạo”. Đây là những phong trào và cuộc vận động lớn trong ngành. Thông qua hoạt động chuyên môn, thực hiện các phong trào và các cuộc vận động trong ngành chúng ta nâng cao phẩm chất và năng lực đội ngũ giáo viên nói chung, đội ngũ giáo viên âm nhạc nói riêng. Trong đó, cần quan tâm đúng mức bồi dưỡng, rèn luyện giáo viên âm nhạc về phẩm chất chính trị, đạo đức, chuyên môn và nghiệp vụ, để từ đó làm tốt công tác phát triển đảng, nâng dần số lượng và và tỷ lệ đảng viên trong đội ngũ này. Việc phát triển đảng trong đội ngũ này, trước hết góp phần làm tốt công tác phát triển đảng trong trường học. Đồng thời tạo ra hạt nhân để giữ vững mục tiêu, quan điểm của Đảng, giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa trong quá trình tổ chức giáo dục thẩm mĩ cho học sinh.
Với đội ngũ giáo viên âm nhạc ở các trường trung học cơ sở hiện nay, các cơ sở đào tạo giáo viên âm nhạc cần có chương trình đào tạo lại, để bồi dưỡng kiến thức cho đội ngũ này. Vì chúng ta biết, giáo viên âm nhạc trung học cơ sở được đào tạo từ nhiều cơ sở khác nhau do đó, về mặt bằng trình độ kiến thức không đồng đều. Do vậy, các cơ sở đào tạo phải cần liên kết chặt chẽ với nhau, xây dựng những nội dung chương trình đào tạo lại phù hợp và thống nhất để các giáo viên âm nhạc trung học cơ sở có thể tham dự được.
- Phải có chương trình liên thông để các sinh viên hoặc giáo viên trình độ cao đẳng sư phạm âm nhạc, tiếp tục học lên đại học
- Cần tìm nhiều con đường để nâng cao trình độ đào tạo hoặc đào tạo lại đội ngũ hiện có, bên cạnh việc bổ xung mới thay thế những trường hợp "không đạt chuẩn".
- Cần xây dựng ngay các quy định bồi dưỡng, nâng cao trình độ đội ngũ cán bộ giáo viên của trường, của khoa về chuyên môn, sư phạm.
- Xây dựng kế hoạch đào tạo chuyên gia đầu đàn, đội ngũ cán bộ giảng dạy trẻ, lập kế hoạch bồi dưỡng ngắn hạn và dài hạn.
- Tăng cường nghiên cứu khoa học, lấy đố làm cơ sở bồi dưỡng nâng cao trình độ cán bộ.
Khoa học kỹ thuật ngày càng phát triển, số lượng tri thức của loài người tăng nhanh, đòi hỏi mỗi một nhà giáo, giảng viên phải thường xuyên cập nhật để học tập nếu không muốn mình bị lạc hậu. Kiến thức âm nhạc và phương pháp giảng dạy âm nhạc cũng luôn vận động và luôn đổi mới; vì thế giáo viên âm nhạc cần thường xuyên được tập huấn và đào tạo lại.
Từ khảo sát thực tế các Sở, các phòng giáo dục, từ giáo viên âm nhạc tại các trường trung học cơ sở ở một số tỉnh miền Bắc Việt Nam, chúng tôi đề xuất đội ngũ giáo viên âm nhạc cần bổ sung các nhóm kiến thức và kỹ năng như sau:
- Kỹ năng thực hành âm nhạc: ký xướng âm, hát, đàn, múa, dàn dựng văn nghệ trong nhà trường phổ thông.
- Kiến thức nhạc lý, âm nhạc thường thức.
- Kiến thức và kỹ năng sử dụng phương pháp giảng dạy âm nhạc.
- Kiến thức và kỹ năng sử dụng CNTT trong dạy học.
- Khả năng phát hiện và bồi dưỡng học sinh có năng khiếu.
Các cơ sở đào tạo giáo viên âm nhạc và các Sở, phòng giáo dục - đơn vị sử dụng giáo viên có trách nhiệm thực hiện việc bồi dưỡng và đào tạo lại đội ngũ giáo viên âm nhạc thông qua các hình thức sau:
- Thường xuyên tổ chức tập huấn về chuyên môn, nghiệp vụ cho giáo viên âm nhạc: sử dụng nhạc cụ; thanh nhạc; về phương pháp dạy học; về công nghệ thông tin...
- Tổ chức nhiều hoạt động văn hoá- nghệ thuật ở địa phương và giao lưu văn hoá- nghệ thuật giữa các địa phương.
- Bổ sung tài liệu, phương tiện để giảng dạy Âm nhạc thường thức.
- Tổ chức thi giáo viên âm nhạc dạy giỏi cấp Phòng, cấp Sở.
Ngoài sự hỗ trợ của cơ sở đào tạo thì sự nỗ lực vươn lên hoàn thiện bản thân của giáo viên âm nhạc là điều quan trọng hơn cả. Các giáo viên âm nhạc cần:
- Thường xuyên tự bồi dưỡng: tập đàn, tập hát; đọc tài liệu về âm nhạc, về phương pháp giảng dạy.
- Cập nhật thông tin về đổi mới nội dung, phương pháp,...
- Tiếp cận các bài giảng tốt trong và người nước trên mạng Internet
- Trao đổi, học hỏi đồng nghiệp và chuyên gia về nội dung và phương pháp dạy học âm nhạc
- Dự giờ đồng nghiệp thường xuyên. Có chuẩn bị chu đáo về Kế hoạch bài học trước khi dự giờ và phân tích tiết dạy về lý luận dạy học sau khi dự giờ.
Đào tạo và đào tạo lại là hai mặt của một vấn đề, cần được thực hiện một cách song song với nhau tại cơ sở đào tạo giáo viên cũng như tại các cơ sở sử dụng giáo viên.