Phạm Bá Sản
Trong những năm gần đây, vấn đề nâng cao chất lượng học tập của sinh viên được Đảng, Nhà nước và các cấp giáo dục đặc biệt quan tâm. Đối với ngành Sư phạm Âm nhạc của Trường ĐHSP Nghệ thuật TW, vấn đề nâng cao chất lượng dạy học và biểu diễn nhạc cụ (trong đó có đàn phím điện tử) cho sinh viên cũng là một trong những vấn đề được quan tâm hiện nay để hoà nhập với xu thế phát triển của nền giáo dục thế giới. Bởi vậy có thể nói, việc nâng cao chất lượng học đàn phím điện tử có tầm quan trọng đối với mỗi sinh viên ngành Sư phạm Âm nhạc.
Ảnh: Một tiết dạy âm nhạc ở tiểu học
(Nguồn: http://tieuhoclythaito.edu.vn)
Cây đàn phím điện tử (thường được gọi là Organ điện tử hay là Keyboard) có một vị trí đặc biệt quan trọng đối với người giáo viên Âm nhạc. Nó được coi là công cụ đắc lực được sử dụng thường xuyên trong các giờ dạy trên lớp và hoạt động phong trào trong các trường phổ thông. Trong các tiết dạy Âm nhạc ở các trường phổ thông khi tập hát, tập đọc nhạc học sinh không chỉ tiếp thu những đường nét giai điệu, âm hình tiết tấu, mà trí nhớ âm nhạc của các em còn được rèn luyện bằng các thao tác tư duy trừu tượng. Nhận biết các câu nhạc, đoạn nhạc, phân biệt điệu trưởng, điệu thứ. Trong quá trình tập đọc tập nghe nhạc, học sinh còn được rèn luyện khả năng chú ý đến âm thanh, âm sắc. Vì vậy, tai nghe âm nhạc cũng cần được phát triển. Khả năng sử dụng đàn phím điện tử rất quan trọng đối với hành trang của một người giáo sinh Đại học Sư phạm Âm nhạc khi ra trường đi công tác, bởi đó là một công cụ quan trọng đối với bất kỳ một giáo viên âm nhạc phổ thông nào. Từ việc giảng dạy ký xướng âm, hát, nhạc lý, tập đọc nhạc, người giáo viên đều cần sử dụng đến cây đàn phím điện tử, đặc biệt là khả năng đệm đàn là một sự hỗ trợ quan trọng cho người giáo viên Âm nhạc ở các trường sư phạm, phổ thông... khi họ tham gia các hoạt động biểu diễn, hội diễn, ngoại khóa… trong đó có liên quan đến việc dàn dựng, biểu diễn âm nhạc. Hiện nay, hoạt động đệm hát cho học sinh trong trường phổ thông chủ yếu thực hiện trên đàn phím điện tử. Vì thế, việc sử dụng thông thạo nhạc cụ này là một trong những điều kiện tiên quyết cho giáo viên dạy nhạc. Kỹ thuật đệm trên đàn phím điện tử nói chung cho dù đệm cho thanh nhạc hay nhạc cụ diễn tấu khác thì về cơ bản nó là âm hình hóa hòa thanh, là kỹ thuật tạo nhiều kiểu tiết tấu trên nền hòa thanh cho một giai điệu. Mặc dù đóng vai trò là phần phụ của một bài biểu diễn, nhưng phần đệm có thể làm nổi bật giai điệu, lời ca của người biểu diễn, tăng sức thu hút cho bản nhạc hay ca khúc. Nó góp phần trực tiếp làm phần biểu diễn hay hơn hoặc dở đi, thậm chí có thể làm hỏng hoàn toàn một tiết mục nếu đệm lỗi, sai nhịp, lỗi hòa thanh…. Xuất phát từ thực tế của việc giảng dạy âm nhạc, có thể khẳng định rằng đệm đàn phím điện tử là một trong những kỹ năng cần thiết đối với người giáo viên dạy âm nhạc. Hiện nay, sinh viên sư phạm Âm nhạc, ngay trong quá trình học tập rèn luyện tại trường đại học, đã được trang bị, rèn luyện kỹ năng đệm đàn phím điện tử. Điều đó là cần thiết cho việc học tập và công việc chuyên môn của sinh viên sau này. Nắm vững kỹ năng đệm đàn phím điện tử, người giáo viên âm nhạc sẽ có những giờ dạy thú vị, sinh động, tạo được hứng thú học tập cho học sinh.
1.Thực trạng của việc học tập, rèn luyện kỹ năng đệm đàn phím điện tử của sinh viên ngành Đại học Sư phạm Âm nhạc
Thời lượng dạy và học Môn đàn phím điện tử tại Trường ĐHSP Nghệ thuật TW kéo dài 7 kỳ (với hình thức đào tạo theo học chế niên chế), 15 tuần/kỳ, 1 tiết/tuần. Trong đó nội dung đệm đàn phím điện tử được đưa vào giảng dạy từ học kỳ IV. Điều đó chứng tỏ chương trình đào tạo của ngành Sư phạm Âm nhạc ở Trường ĐHSP Nghệ thuật TW đã dành một vị trí nhất định đối với kỹ năng đệm đàn. Tuy nhiên, trên thực tế với môn đàn phím điện tử nói chung, ở kỹ năng đệm nói riêng dù đã có những cố gắng tìm tòi đổi mới trong phương pháp giảng dạy nhưng không tránh khỏi những hạn chế nhất định. Cụ thể như: tình trạng sinh viên thụ động trong quá trình học tập, mới chỉ đáp ứng được về số lượng, còn về chất lượng và khả năng sử dụng cây đàn phím điện tử một cách thực sự, đặc biệt là khả năng đệm của nhiều sinh viên còn hạn chế. Nhiều em sau khi ra trường vẫn chưa thực sự tự tin để đệm đàn phím điện tử. Tìm ra những nguyên nhân tồn tại và đề xuất biện pháp cụ thể nhằm bổ sung cho việc dạy học môn đàn phím điện tử nói chung và nội dung đệm đàn phím điện tử nói riêng sao cho phù hợp với thực tiễn đào tạo âm nhạc tại Trường ĐHSP Nghệ thuật TW là một việc làm quan trọng và cần thiết.
Nguyên nhân dẫn tới tình trạng chưa đồng đều trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Trong đó không thể không nhắc tới nhân tố người giảng viên trong quá trình giảng dạy nội dung đệm đàn phím điện tử. Phần lớn các giảng viên dạy đàn phím điện tử tại trường, trước đây thường học chuyên ngành biểu diễn và được đào tạo chuyên sâu về âm nhạc cổ điển nên kiến thức cũng như kỹ năng đệm không nhiều dẫn đến thực tế tại trường hiện nay, đa số các giảng viên có sở trường thiên về biểu diễn, độc tấu, diễn tấu các tác phẩm cổ điển, nên khi lên lớp các giảng viên này thường chú trọng đến kỹ thuật và các bài độc tấu nhiều hơn là đệm đàn. Bên cạnh đó, có những giảng viên tham gia biểu diễn, ban nhạc, đệm đàn cho các lớp Thanh Nhạc nên có sở trường thiên về đệm hơn. Chính vì vậy, khi lên lớp những giảng viên này hướng dẫn sinh viên đệm tốt hơn những giảng viên còn lại. Do đó, giáo trình cũng như phương pháp dạy đệm của các giảng viên đã có sự chênh lệch không thống nhất, không đồng đều .
Một nguyên nhân khác xuất phát từ phía người học. Thực tế cho thấy, trình độ chơi đàn ở các sinh viên có sự chênh lệch, không đồng đều. Nguyên nhân là ngay từ chất lượng đầu vào của các sinh viên. Có những sinh viên đỗ vào trường môn nhạc cụ điểm thấp nhưng các môn khác lại có điểm cao nên vẫn đủ tiêu chuẩn để vào trường. Trong khi đó lại có nhiều sinh viên từ nhỏ đã được tiếp xúc và học đàn hoặc đã có những sinh viên đã học qua sơ cấp, trung cấp chuyên ngành đàn phím điện tử ở các trường chuyên nghiệp nên kỹ thuật chơi đàn cao hơn rất nhiều. Ngoài ra cũng có những sinh viên mặc dù có điểm nhạc cụ cao là do họ chuẩn bị bài thi rất kỹ nhưng năng khiếu lại có hạn... Đối với việc học đệm nói chung và soạn đệm ca khúc nói riêng, sinh viên hệ ĐHSP Âm nhạc của Trường thường chỉ dừng lại ở những ca khúc có hình thức nhỏ, đơn giản là những ca khúc thiếu nhi trong chương trình âm nhạc các khối lớp của trường phổ thông. Một bộ phận sinh viên có khả năng soạn đệm những bài có hình thức, cấu trúc lớn hơn. Điều đó chứng tỏ sự khác biệt giữa việc học soạn đệm của sinh viên nam và sinh viên nữ. Có một thực tế là, riêng về nội dung đệm đàn, các sinh viên nam thường có khả năng đệm tốt hơn đa số các sinh viên nữ. Những sinh viên nam thực hành nghe phần đệm của các tác phẩm, ca khúc sau đó học theo cách đệm đã được nghe, hoặc chơi theo cách tuỳ biến tự phát, còn sinh viên nữ khả năng nghe và chơi theo có nhiều khó khăn hơn, chủ yếu chỉ dựa vào những bài có bản nhạc phần đệm có sẵn. Quan sát các sinh viên năm cuối, cho thấy hầu như sau khi ra trường các bạn chưa có khả năng đệm đàn cao. Những giờ lên lớp, sinh viên được tập gam, luyện ngón, rèn kỹ thuật khá ít, về nhà nhiều sinh viên cũng không ôn bài. Với hoạt động đệm đàn, các sinh viên được làm quen tiếp xúc dưới hình thức: Khi đệm tay phải chơi giai điệu, tay trái bấm hợp âm (có khúc dạo đầu, dạo giữa, và kết). Tuy nhiên, các hợp âm này đã được viết sẵn trong bản nhạc chứ không phải do các em tư duy sáng tác hoặc nhờ những bạn có khả năng viết hoà thanh hộ và tập theo hoà thanh đó. Chính vì thế, hoạt động đệm đàn trở nên máy móc và dập khuôn. Nhiều sinh viên chưa biết áp dụng những kiến thức về lý thuyết âm nhạc, hoà thanh vào trong đệm hát.
Những vấn đề nêu trên dẫn tới thực tế là bên cạnh nhiều sinh viên khi ra trường hoàn thành tốt công việc, vẫn còn có không ít giáo sinh hiện nay đang dạy tại các trường phổ thông vẫn gặp nhiều khó khăn, chưa chủ động, chưa linh hoạt và làm chủ được cây đàn trong giờ dạy môn Âm nhạc. Trong các phong trào văn hóa văn nghệ, giáo viên vẫn chưa phát huy tốt việc sử dụng cây đàn làm vũ khí để thực hiện công việc này. Nhiều trường hợp, trong khi dạy hay làm công tác phong trào cũng chỉ dựa vào giọng hát của học sinh mà không sử dụng nhạc cụ, thậm chí phải thuê nhạc công. Một số giáo viên khác lại chỉ sử dụng nhưng mang tính chất hình thức, việc sử dụng này không phù hợp, không phát huy được tính tích cực của học sinh.
2.Một số đề xuất nhằm nâng cao kỹ năng đệm đàn phím điện tử cho sinh viên ngành Đại học Sư phạm Âm nhạc
Xuất phát từ những nguyên nhân chủ quan và khách quan như vậy, có thể đưa ra những đề xuất bổ sung, đổi mới chương trình, giáo trình và ứng dụng các thủ pháp nâng cao năng lực đệm đàn phím điện tử cho sinh viên nhằm đáp ứng nhu cầu thực tiễn.
Ngoài những phương pháp dạy học chung, có thể sử dụng một số phương pháp dạy học khác nhằm nâng cao chất lượng đối với việc dạy đệm đàn cho sinh viên hệ Đại học Sư phạm Âm nhạc .
Chất lượng sinh viên Đại học thường có sự chênh lệch là do nhiều nguyên nhân như đầu vào hay trong quá trình học, việc phát triển năng khiếu cũng không đồng đều. Do vậy, giảng viên phải rất chú ý quan sát khả năng của từng em trong những buổi đầu lên lớp và phải giới thiệu, hướng dẫn những bước cơ bản chơi một tác phẩm cũng như đệm một bài hát để có thể sắp xếp giao bài sao cho phù hợp với trình độ của từng sinh viên. Đối với những em có khả năng đệm tốt, ngoài việc giao bài cho các em những bài tập đệm trong chương trình, giảng viên nên giao thêm cho các em những bài đệm khó hơn, những bài đệm hát dành cho người lớn…, hướng dẫn các em những phương pháp đệm có trình độ cao hơn nữa để phát triển khả năng của các em, đồng thời tìm những biện pháp phù hợp để bồi dưỡng tích cực cho những sinh viên còn yếu.
Bên cạnh đó, do thời gian học ở trên lớp không nhiều, giảng viên nên lập ra những nhóm sinh viên có khả năng đệm khá, tốt, giúp đỡ thêm cho những sinh viên yếu kém hơn. Ngoài ra, giảng viên cần sử dụng them những phương pháp bổ trợ như: Hướng dẫn sinh viên làm phần thu vào đĩa để thu thêm những phần bè, những âm sắc khác nhau, tạo cho bài đệm đạt hiệu quả tốt hơn; Cho sinh viên nghe thêm băng, đĩa dưới sự hướng dẫn của giảng viên để giúp các em tập nghe những âm sắc được sử dụng trong bài hát đó là gì, được đệm theo tiết tấu nào. Đối với những sinh viên khá hơn, giảng viên có thể yêu cầu các em về nghe xem bài hát đó được viết ở giọng gì và tập tìm hợp âm theo bài hát ngay trên đàn. Tập luyện phương pháp này giúp các em sẽ có phản xạ tốt, khả năng nhạy bén trong công việc sau này.
Về chương trình giảng dạy, cần giảm thời gian ở phần luyện gam và kĩ thuật cơ bản, giảm bớt những tác phẩm nước ngoài, thay vào đó là các tác phẩm, ca khúc, hoặc các bài dân ca Việt Nam. Bên cạnh việc dạy ứng dụng tập các tác phẩm thì cần phải tăng cường thêm tiết học hướng dẫn soạn đệm, hướng dẫn thực hành đặt hợp âm cho giai điệu. Giảng viên phải hướng dẫn cho sinh viên nắm vững được quá trình đệm một bài hát hoàn chỉnh, trong đó có phần dạo đầu, phần nối và phần kết được diễn ra theo một trình tự nhất định và gắn kết với nhau. Đặc biệt, ngay từ những tiết đầu nên bổ sung phần dạy lý thuyết về Tính năng và cách sử dụng đàn phím điện tử. Các giảng viên nên kết hợp các phương pháp giảng dạy phù hợp với từng nhóm đối tượng sinh viên có khả năng khác nhau về đệm hát. Ngoài những giờ học trên lớp, giảng viên cần hướng dẫn sinh viên lên kế hoạch tự học tập tại nhà, nghiên cứu thêm các môn học hỗ trợ, giao bài cho sinh viên phù hợp với khả năng, vừa đảm bảo tính vừa sức vừa đảm bảo về chất lượng chuyên môn; hướng dẫn sinh viên thêm những kĩ năng và sử dụng đàn phím điện tử để đạt được hiệu quả cao trong việc học tập cũng như ứng dụng vào cuộc sống; giảng viên nên khuyến khích, tạo điều kiện cho sinh viên tham gia các hoạt động văn nghệ ngoại khóa, giao lưu trong và ngoài nhà trường.
Song song với việc đổi mới phương pháp giảng dạy của giảng viên thì sinh viên cũng cần có những thay đổi về phương pháp học tập, lĩnh hội kiến thức và ứng dụng thực tế. Để nâng cao năng lực đệm đàn thực tế, sinh viên nên bắt đầu từ tinh thần, thái độ học tập cần nghiêm túc, chỉn chu về giờ giấc, có lòng đam mê và hăng say học tập, không ngừng học hỏi bằng cách tự lên kế hoạch học tập cho bản thân qua thời gian biểu, năng động, sáng tạo tham gia các hoạt động ngoại khóa ở trường, lớp cũng như các hoạt động xã hội như dạy thêm, đệm đàn, dàn dựng, phối khí…, mở rộng vốn kiến thức và kĩ năng đệm hát qua việc kết hợp nghiên cứu các môn học khác như: Sáng tác, Hòa âm, ghi âm, Âm nhạc cổ truyền….Trên cơ sở nắm chắc phần lý thuyết âm nhạc cơ bản, các sinh viên cần được nâng cao các kĩ năng đệm đàn. Thông qua những bài tập kĩ thuật đơn giản để tập phát triển một số âm hình đệm từ các nhịp cơ bản. Có thể bằng những bài tập từ đơn giản đến phức tạp về các mẫu điệu tính, các vòng hòa thanh, kĩ thuật luyện ngón, các tác phẩm không lời… Tiếp theo, sinh viên cần luyện những kĩ năng khác như luyện tai nghe để phân biệt các gam trưởng, thứ, phân biệt chất liệu âm nhạc, xác định và phản xạ đặt hòa thanh cho các bài hát, xác định tính chất và thể loại âm nhạc như; hành khúc, vũ khúc, ca khúc trữ tình, ca khúc dân gian đương đại, các phong cách Pop, Rock, Jazz, Hip hop, R&B...
Là một cơ sở đào tạo giáo dục nghệ thuật, Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương luôn phấn đấu vươn lên, phát huy thế mạnh của mình. Ngành sư phạm Âm nhạc ngay từ ngày đầu thành lập cho đến nay đã trải qua 44 năm hình thành và phát triển, đã có nhiều đóng góp quan trọng cho sự nghiệp đào tạo Sư phạm Âm nhạc chung của cả nước. Bộ môn nhạc cụ (trong đó có môn đàn phím điện tử) trước đây thuộc Khoa Sư phạm Âm nhạc nay thuộc Khoa Thanh nhạc – Nhạc cụ- Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương luôn có ý thức về trách nhiệm của mình, cố gắng phấn đấu nỗ lực trong mọi mặt nhằm đạt được những kết quả tốt hơn trong công tác giáo dục và đào tạo sư phạm âm nhạc. Trong những năm qua, bộ môn Nhạc cụ nói chung và môn đàn phím điện tử nói riêng đã có những bước tiến và thành công nhất định trong việc giảng dạy và học tập của thầy và trò. Điều đó khẳng định phần nào sự nỗ lực và cố gắng vươn lên của tập thể giảng viên giảng dạy bộ môn này. Bên cạnh những kết quả đã đạt được, vẫn còn một số vấn đề tồn tại cả mặt khách quan cũng như chủ quan cần phải tháo gỡ, khắc phục. Đối với môn đàn phím điện tử trong thời gian qua, dù đã có những cố gắng tìm tòi đổi mới trong phương pháp giảng dạy nhưng không tránh khỏi những hạn chế nhất định.Với những biện pháp cụ thể đã đề cập, tác giả bài viết mong muốn bổ sung cho việc dạy và học đàn phím điện tử những kiến thức, kỹ năng mới phù hợp với thực tiễn đào tạo âm nhạc tại Trường.
Quá trình đổi mới đó là trách nhiệm thuộc về tất cả cán bộ, giảng viên và sinh viên. Có như vậy, sự nghiệp giáo dục cho sinh viên ngành Sư phạm Âm nhạc – Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương mới ngày một tiến bộ và có kết quả tốt.